1
مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان شرقی
2
منابع طبیعی استان آذربایجان شرقی
چکیده
نقش فرسایش خاک، در تولید رسوب و پُر شدن مخازن سدها، از اهمیت جهانی برخوردار است. از آنجا که بسیاری از حوضههای آبخیز در اکثر کشورها ، ازجمله ایران، فاقد ایستگاههای رسوبسنجی هستند، بنابراین باید در چنین مناطقی برای برآورد فرسایش و رسوب از مدلسازی استفاده شود. منطقۀ مورد مطالعه، ایستگاههای حفاظت خاک مرکز تحقیقات کشاورزی آذربایجان شرقی است که از سازندهای مارنی تشکیل شده است. برای برآورد فرسایش و رسوب، منطقۀ مورد مطالعه به سه زیرحوضه تقسیم شد و هر زیرحوضه تحت مدیریت متفاوت حفاظت خاک قرار گرفت و در خروجی آنها، میزان فرسایش و رسوب بهصورت مستقیم اندازهگیری شد. برای ارائۀ تصویر مناسبی از توزیع مکانی مقادیر تلفات خاک در سطح منطقه و همچنین بررسی تأثیر روشهای مختلف مدیریتی در کاهش هدررفت خاک و نهشتهگذاری آن، از مدل ویپ با بهکارگیری برنامۀ ژئوویپ استفاده شده است. نتایج این مدل در قالب نقشههای تلفات خاک و مکانهای ترسیب در محیط GIS ارائه شده است. ارزیابی کارایی مدل مذکور از طریق مقایسۀ مقادیر کمی رسوب مشاهداتی با مقادیر برآوردی صورت گرفته است. نتایج شبیهسازی مدل در محل خروجی هر زیرحوضه، بهترتیب مقادیر 2/23، 3/21 و 5/6 تن در هکتار گزارش شده است؛ در حالیکه مقادیر مشاهداتی در این مناطق، بهترتیب 2/20، 7/18 و 8/4 تن در هکتار بوده است. از سوی دیگر مکانهای نهشتهگذاری در سطح حوضه، مطابقت کاملاًً مناسبی با محلهای سازههای مکانیکی (کنتور باند و کنتور ترنجها) نشان داد. نتایج این پژوهش نشان داد که مدل WEPP کارایی خوبی در شبیهسازی فرسایش و رسوب دارد؛ بهطوری که مقایسۀ آماری نتایج بهدستآمده از این روش با نتایج آزمون t نرمافزار STATGRAPHICS بین دادههای مشاهدهای، در سطح احتمال
5 درصد اختلاف معناداری دیده نشد.