بررسی مورفوتکتونیکی غرب البرز مرکزی با استفاده از شاخص های ژئومورفیک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد تکتونیک، دانشگاه خوارزمی تهران.

2 استادیار دانشکده علوم زمین، دانشگاه خوارزمی تهران.

3 استادیار گروه زمین شناسی واحد لاهیجان، دانشگاه آزاد اسلامی، لاهیجان، ایران.

چکیده

البرز، قسمتی از کمربند کوهزایی آلپ-هیمالیا، نتیجه همگرایی صفحه ایران مرکزی و اوراسیا از اواخر تریاس بوده است و به واحدهای البرز خاوری، البرز مرکزی و البرز باختری تقسیم می­شود. گستره مورد مطالعه در غرب البرز مرکزی قرار گرفته است و شامل حوضه­های آبریز پلرود، صفا­رود و چالکرود می‌باشد. از آن‌جا که رودخانه­ها به سرعت تحت ­تأثیر فعالیت­های زمین‌ساختی واقع می­شوند، می­توان با بررسی الگوی حوضه‌های آبریز و ژئومورفولوژی آن‌ها­ به تأثیر فعالیت زمین‌ساختی بر روی سیستم­های رودخانه‌ای و زیر‌حوضه­های آن­ها پی برد. ریخت­سنجی حوضه آبریز شامل بررسی آبراهه­ها با استفاده از شاخص­های ژئومورفیک حوضه­ آبریز صورت می­گیرد. در این پژوهش از شاخص­ها­­ی ژئومورفیک  حوضه آبریز برای ارزیابی میزان فعالیت زمین‌ساختی فعال حوضه­ها و رودخانه­ها استفاده شده ‌است. بدین منظور هفت شاخص­ ژئومورفیک، گرادیان طولی رودSL) )، ناهنجاری سلسله مراتبی (Δa)، شاخص انشعابات (R)، انتگرال و منحنی فرازسنجی (Hi)، برجستگی نسبی (Bh)، تراکم زهکشی (Dd) و ضریب شکل (Ff) به کار گرفته شده و در 38 زیرحوضه زهکشی گستره مورد پژوهش اندازه­گیری شده ‌است. در نهایت با استفاده از شاخص زمین­ساخت فعال نسبی (Iat) گستره مورد بررسی به چهار رده فعالیت زمین­ساختی بسیار بالا، بالا، متوسط و پایین تقسیم بندی شده ‌است. نتایج شاخص‌های مزبور به خوبی با نتایج بدست آمده از مطالعات صحرایی هم‌خوانی دارد. نتایج به دست آمده نشان می‌دهد که بخش مرکزی و جنوبی منطقه مرتبط با فعالیت گسل‌های خزر، لاهیجان، کشاچال، سماموس، زرین­رجه، درفک، دیلمان و سهیل، دارای بیشترین فعالیت زمین‌ساختی می‌باشد. در حالی که در بخش­های شمالی که در بخش فروافتاده ساحلی دریای خزر واقع شده اند، مقدار این شاخص خیلی کم بوده و بیانگر فعالیت زمین‌ساختی پایین می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Morphotectonic study of West Central Alborz by using geomorphic indices

نویسندگان [English]

  • parisa shokry 1
  • maryam dehbozorgy 2
  • saeid hakimi asiabar 3
1 kharazmi university
2 kharazmi university
3 islamic azad university
چکیده [English]

Alluvial rivers react quickly and consistently to active tectonic deformation and by studying the relation of river with tectonics; the recent activity can be shown. Geomorphological analyses allow the study of modifications that affect river basins, particularly modifications due to active tectonics, and investigate the morphotectonic evidence of the area such as, bisected alluvial fans deflected streams basin and cut Quaternary deposits. Morphometric indices are useful to analyze the influence of active tectonics in large areas. Considering that the study area is extensive and has numerous rivers and main faults, the study of Morphometric indices is useful. The aim of this paper is to extract information on tectonic activity and landscape evolution of the study area. This study focuses on the morphotectonic indices of the west Alborz and includes three principle streams the polrud, safarud and chalkrud. The study area is located in the west Alborz. Alborz, a part of Himalaya-Alp mountain range, has formed by convergence between Iranian microplate and Eurasia since Triassic Period and it is divided into West, Central and East Alborz. The study area comprised of a series of active faults and the mostly faults are reverse and thrust type with few normal faults. Main faults of study area include Khazar fault, samamus fault, kashachal fault, soheil fault, deylaman fault, zarinraje fault, lahijan fault. The DEM data of 30 m have been used to generate the drainage basins of all the catchments. The seven indices: Hierarchical anomalies (Δa), Bifurcation (R), Drainage density (Dd), Stream length–gradient index (SL) Form factor (Ff), Relative relief (Bh), and hypermetric integral (Hi) for each subbasin were measured and a unit index obtained as index of active tectonics (Iat). Afterwards the relationship between indices with morphotectonic characteristics and active faults of the area was investigated. In this study we use of survey satellite image1:100,000 geological maps of Geological Survey of Iran, digital elevation model. The field observations show that this study area has been active tectonic and the Basin morphometric indices to evaluate the active tectonic activity of river basins. In order to evaluate the active tectonic seven morphometric indices were used as follow: Hierarchical anomalies (Δa), Bifurcation (R), Drainage density (Dd), Stream length–gradient index (SL) Form factor (Ff), Relative relief (Bh), and hypermetric integral (Hi) and finally tectonic activity Index (Iat) was measured in 38 sub basins in the study area. Anomalies of the stream length gradient are associated with the faults Including Khazar fault, samamus fault, noosha fault, soheil fault. The drastic increase in SL occurs at the subbasin 35 related to kashachal fault. The High hypsometric integral and convex hypsometric curves indicate younger stage of landscapes and relate to neotectonic rejuvenation. The hypsometric Integral (Hi) index is calculated in range between 0 and 0.6, high values of the hypsometric integral are convex, and these values are generally greater than 0.35. The results of our study indicate that the highest mean value of Hi in subbasin 35 has undergone the highest intensity of neotectonic activity of kashachal fault. By using relative tectonic activity Index (Iat) the area was divided into 4 classes of tectonic activites as very high, high, medium and low. In the study area, about two thirds of the total area, Iat is classified as 1, meaning high to very high active tectonics In this research Various geomorphic features and landforms were observed in the study area where fault scarps ، unpaired terraces،V-shape valleys. Triangular facets, hanging valleys, deformed alluvial fan deposits, and deep gorges incised near mountain fronts exist. Results obtained show that central and south portion has the highest rate of tectonic activity and moderate relative tectonic activities level, has been found in the Nw and Sw part of the study area. While in the northern parts of the coast the value of this indicator is very low and tectonic activity is low.The results indicate the recent tectonic activity by movements of several faults such as Khazar fault, samamus fault, noosha fault, soheil fault, deylaman fault, zarinraje fault and lahijan fault of the study area.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Morphotectonic
  • Drainage basins
  • fault
  • Morphotectonic indices
  • west Central alborz

مراجع

##اسماعیلی، رضا، متولی، صدرالدین، حسین زاده، محمد، (1391). بررسی اثرات مورفوتکتونیک در نیمرخ طولی رودخانه واز؛ البرز شمالی، استان مازندران، پژوهش های ژئومورفولوژی کمی، 1391، شماره 3، صفحه 101-114.
##بابایی، شیما، ده بزرگی، مریم، حکیمی آسیابر، سعید، حسینی اصل، امین، 1396، بررسی زمین ساخت فعال با استفاده از شاخص­های ژئومورفولوژی در البرز مرکزی، پژوهش­های ژئومورفولوژی کمی، سال ششم، شماره 1، صص 56- 40.
##بهرامی، شهرام، 1392، معرفی روشی کمی جهت بررسی ناهنجاری سلسله مراتبی شبکه زهکشی و ارتباط آن با تکتونیک، مطالعه موردی: 6 حوضه آبخیز زاگرس، بیستمین همایش ملّی ژئوماتیک، تهران.
##علیزاده، امین، 1382، اصول هیدرولوژی کاربردی، چاپ شانزدهم، دانشگاه امام رضا (ع)، مشهد.
##قاسمی، محمدرضا؛ قرشی، منوچهر؛ سعیدی، عبدالله، 1382، گسله‌های لرزه زای بنیادی البرز، گزارش طرح پژوهشی شورای پژوهش‌های علمی کشور، صص 82.
##مقصودی، مهران، زمان زاده، محمد، یمانی، مجتبی، حاجی زاده، عبدالحسین، 1396، بررسی تکتونیک فعال حوضه آبریز مارون با استفاده از شاخص­های ژئومورفیک، پژوهش­های ژئومورفولوژی کمی، سال ششم، شماره 3، صص 59- 37.
##Alavi, M. (1996). Tectonostratigraphic synthesis and structural style of the Alborz mountain system in northern Iran. Journal of Geodynamics, 21(1), 1-33. 
##Allen, M. B., Ghassemi, M. R., Shahrabi, M., and Qorashi, M. 2003. Accommodation of late Cenozoic oblique shortening in the Alborz range, northern Iran. Journal of structural geology, 25(5), pp659-672.
##Asiabar, S. H., and Bagheriyan, S., 2017. Exhumation of the Deylaman fault trend and its effects on the deformation style of the western Alborz belt in Iran. International Journal of Earth Sciences, pp 1-13.
##Baroni, C., Noti, V., Ciccacci, S., Righini, G., and Salvatore, M. C., 2005. Fluvial origin of the valley system in northern Victoria Land (Antarctica) from quantitative geomorphic analysis. Geological Society of America Bulletin, 117(1-2), pp212-228.
##Baharfirouzi Kh., Shafeii A.R., Azhdari A., Karimi H.R. and Pirouz M., 2005. Geological map of Javaherdeh quadrangle, 1:100,000. Geological Survey of Iran, Tehran, Iran.
##Berberian, M., Ghoreishi, M., Arzang Ravesh, B., & Mohajer Ashjaee, A. 1993. Seismotectonic and earthquake fault hazard investigations in the Tehran region. Geological Survey of Iran, Tehran, Iran, Report, (56).
##Berberian, M., and Walker, R., 2010. The Rudbār M w 7.3 earthquake of 1990 June 20; seismotectonics, coseismic and geomorphic displacements, and historic earthquakes of the western ‘High-Alborz’, Iran. Geophysical Journal International, 182(3), pp 1577-1602.
##Berberian, M., & King, G. C. P. (1981). Towards a paleogeography and tectonic evolution of Iran. Canadian journal of earth sciences, 18(2), 210-265.
##Burbank, D. W., and  Anderson, R. S., 2011. Tectonic geomorphology. John Wiley and Sons.
##Ciccacci, S. Fredi, P. Lupia Palmieri, E. and Pugliese, F., 1987. Indirect evaluation of erosion entity in drainage basins through geomorphic, climatic and hydrological parameters. In International geomorphology, 1986: proceedings of the First International Conference on Geomorphology, pp.233-248.
##El Hamdouni, R., Irigaray, C., Fernández, T., Chacón, J. and Keller, E. A. 2008. Assessment of relative active tectonics, southwest border of the Sierra Nevada (southern Spain). Geomorphology, 96(1), pp150-173.
##Font, M., Amorese, D., and Lagarde, J. L., 2010. DEM and GIS analysis of the stream gradient index to evaluate effects of tectonics: the Normandy intraplate area (NW France). Geomorphology, 119(3), pp172-180.
##García-Tortosa, F. J., Alfaro, P., Galindo-Zaldívar, J., Gibert, L., López-Garrido, A. C., de Galdeano, C. S., and Ureña, M. 2008. Geomorphologic evidence of the active Baza fault (Betic Cordillera, south Spain). Geomorphology, 97(3), pp374-391.
##Guarnieri, P., and Pirrotta, C., 2008. The response of drainage basins to the late Quaternary tectonics in the Sicilian side of the Messina Strait (NE Sicily). Geomorphology, 95(3), pp260-273.
##Goldsworthy, M., & Jackson, J., 2000. Active normal fault evolution in Greece revealed by geomorphology and drainage patterns. Journal of the Geological Society, 157(5), pp967-981.
##Guest, B., Axen, G. J., Lam, P. S., and Hassanzadeh, J., 2006. Late Cenozoic shortening in the west-central Alborz Mountains, northern Iran, by combined conjugate strike-slip and thin-skinned deformation. Geosphere, 2(1), pp35-52.
##Hack, J.T., 1957. "Studies of longitudinal stream-profiles in Virginia and Maryland": U.S. Geological Survey Professional, 294B, pp45–97.
##Hack, J.T., 1973. ″Stream-profiles analysis and stream-gradient index″. Journal of Research of the U.S. Geological Survey 1, pp421–429.
##Hack, J.T., 1982. ″Physiographic division and differential uplift in the piedmont and Blue Ridge″. U.S. Geological Survey Professional, 1265, pp1–49.
##Horton, R. E. 1945. Erosional development of streams and their drainage basins; hydrophysical approach to quantitative morphology. Geological society of America bulletin, 56(3), pp275-370.
##Jackson, J., Priestley, K., Allen, M., & Berberian, M. 2002. Active tectonics of the south Caspian basin. Geophysical Journal International, 148(2), pp214-245.
##Jordan, G., 2003. Morphometric analysis and tectonic interpretation of digital terrain data: a case study. Earth Surface Processes and Landforms, 28(8), pp807-822.
##Joshi, M., Kothyari, G. C., Ahluvalia, A., & Pant, P. D. 2010. Neotectonic evidences of rejuvenation in Kaurik-Chango fault zone, Northwestern Himalaya. Journal of Geographic Information System, 2(3), pp169-176.
##Keller, E. A., and  Pinter, N., 1996. Active tectonics (Vol. 19). Upper Seddle River, NJ, USA: Prentice Hall.
##Keller, E.A., and Pinter, N., 2002. Active tectonic, Earthquickes, Uplift and Landscape(2ndEd.), Prentice Hall, New Jersey.
##Pérez-Peña, J. V., 2009. GIS-based tools and methods for landscape analysis and active tectonic evaluation. Doctoral thesis. University of Granada.
##Schumm, S. A., Schumm, S. A., Dumont, J. F., and Holbrook, J. M., 2002 Active tectonics and alluvial rivers, Cambridge University Press. 
##Strahler, A. N., 1952. Hypsometric (area-altitude) analysis of erosional topography. Geological Society of America Bulletin, 63(11), pp.1117-1142.
##Tsodoulos, I. M., Koukouvelas, I. K., and  Pavlides, S. 2008. Tectonic geomorphology of the easternmost extension of the Gulf of Corinth (Beotia, Central Greece). Tectonophysics, 453(1), pp211-232.
##Vernant, P., Nilforoushan, F., Chery, J., Bayer, R., Djamour, Y., Masson, F., ... and Tavakoli, F. 2004. Deciphering oblique shortening of central Alborz in Iran using geodetic data. Earth and planetary science letters, 223(1), pp177-185.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار