%0 Journal Article %T تحلیل تغییرات جانبی مجرای رودخانه زرینه‌رود با استفاده از روش‌های ژئومورفومتریکی %J پژوهشهای ژئومورفولوژی کمّی %I انجمن ایرانی ژئومورفولوژی %Z 22519424 %A خیری زاده آروق, منصور %A رضائی مقدم, محمدحسین %A رجبی, معصومه %A دانش فراز, رسول %D 2018 %\ 11/18/2018 %V 5 %N 4 %P 76-102 %! تحلیل تغییرات جانبی مجرای رودخانه زرینه‌رود با استفاده از روش‌های ژئومورفومتریکی %K پلان‌فرم %K تغییرات جانبی مجرا %K ژئومورفومتری %K مئاندر %K زرینه‌رود %R %X مجرای رودخانه­های آبرفتی سیستم­های دینامیکی هستند که در معرض تغییرات مختلفی می­باشند. در این رابطه، جابجایی مجرا و فرایندهای مرتبط باعث مخاطراتی از قبیل آب شستگی پل­ها، تخریب جاده­های ارتباطی و از بین رفتن اراضی می­شود. ازاین‌رو، پایش و نظارت بر تغییرات مجرای رودخانه­ها ازجمله اقدامات اساسی در زمینه مدیریت رودخانه­ها و دشت­های سیلابی می­باشد. در تحقیق حاضر، تغییرات جانبی مجرای رودخانه زرینه­رود (جیغاتی­چای) در طی 30 سال گذشته بررسی‌شده است. این پژوهش متکی بر کارهای میدانی و آزمایشگاهی، تصاویر ماهواره­ای، نقشه­های توپوگرافی و زمین­شناسی و داده­های ایستگاه­های هیدرومتری می­باشد. به­‌منظور تحلیل­های کمّی از روش­ها و شاخص­های ژئومورفومتریک به همراه مدل HEC-RAS استفاده شد. مجرای رودخانه در بالادست سد انحرافی نوروزلو به دو بازه (از ابتدای بازه مطالعاتی تا شهرک صنعتی شاهین­دژ به‌عنوان بازه اول و از این شهرک تا محل سد مذکور به‌عنوان بازه دوم) و از پایاب سد انحرافی نورزولو تا چاله ارومیه به سه بازه (از پایاب این سد تا شهر میاندوآب به‌عنوان بازه سوم، از میاندوآب تا روستای چلیک به‌عنوان بازه چهارم و از این روستا تا مصب به‌عنوان بازه پنجم) تقسیم­بندی شد. پلان­فرم مجرا در بازه­های بالادست سد انحرافی از نوع مئاندری با میان­برهای شوت (میان­پشته­ای) می­باشد. از پایاب سد نوروزلو تا شهر میاندوآب، درنتیجه دخالت­های انسانی تبدیل به شبه­مئاندری شده و سپس دوباره الگوی مئاندری ظاهر می­شود. با اینکه توان رودخانه در بازه اول نسبت به سایر بازه­ها زیاد است اما به علت مواجهه با یک بستر آرمورینگ و برخورد کناره­های رودخانه به واحد کوهستان، از انجام کار ژئومورفیک محدودی برخوردار می­باشد. درحالی‌که توان نسبتاً بالای رودخانه، افزایش پهنه­های سیل­گیر، پوشش گیاهی پراکنده، کنترل محدود متغیر زمین­شناسی و فرسایش­پذیری زیاد مواد کناره باعث شده است که بازه دوم دارای بیشترین میزان دینامیک عرضی باشد. از پایاب سد نوروزلو تا شهر میاندوآب به علت برداشت شن و ماسه بستر و کناره­ها، رودخانه در بستری عریض و گود افتاده جریان می­یابد و ارتباط آن با دشت سیلابی خود قطع‌شده است. این شرایط تا حدودی در بازه پایین­دست نیز دیده می­شود و بنابراین ازنظر دینامیک جانبی، غیرفعال محسوب می­شود. در بازه انتهایی نیز خاصیت چسبندگی رس با توان پایین رودخانه و شیب ملایم کناره­ها توأم شده و توسعه و مهاجرت مئاندرها از آهنگ پایینی برخوردار شده است. نتایج نشان­دهنده افت چشمگیر دینامیک جانبی مجرا در طی 15سال گذشته است. شاخص­های ژئومورفومتریکی برای بازه­های پایاب سد نوروزلو نشان­دهنده دینامیک بسیار پایین و تنگ­شدگی مجرا در طی این بازه زمانی می­باشد. دلیل اساسی این امر مربوط به کاهش شدید دبی رودخانه (تقریباً دوسوم) و فعالیت­های انسانی می­باشد. کاهش دینامیک جانبی در بازه­های بالادست سد نوروزلو به‌صورت افت نرخ مهاجرت جانبی مجرا، کاهش قابل‌توجه رخداد میان­برهای شوت و تمایل بیشتر رودخانه به الگوی مئاندری نمایان شده است. %U https://www.geomorphologyjournal.ir/article_78065_a7491873444f17f77bd4525c12072e27.pdf