تعیین مناطق مستعد سیل با استفاده از پتانسیل‎سنجی عوامل مؤثر (مطالعۀ موردی: رود شاهرود)

نویسندگان

1 دانشگاه تهران

2 دانشگاه تبریز

چکیده

سیلاب و سیل‎زدگی یک پدیدۀ عام در ایران و یکی از زیان‎بارترین رخدادهای امروزی به‎شمار می‎رود که بیش از هر مخاطرۀ دیگر، جان و مال انسان را به خطر می‌اندازد. هدف این پژوهش شناسایی عوامل مؤثر بر رخداد سیلاب در حوضۀ رود شاهرود، برای برنامه‌ریزی مناسب محیطی است. برای دستیابی به این هدف، داده‌های دبی و بارش ایستگاه‎های منطقه طی یک دورۀ مشترک پانزده‎ساله، از سازمان منابع آب ایران و هواشناسی کشور اخذ و تجزیه تحلیل شدند. همچنین یازده خصوصیت فیزیوگرافی زیرحوضه‎ها، ازجمله مساحت، تراکم آبراهه‌ای، ضریب انشعاب و... به‎کمک نرم‎افزار GIS محاسبه و استخراج شد. برای تعیین عوامل مؤثر و پتانسیل سیل‌خیزی زیرحوضه‌های حوضۀ آبریز شاهرود، روش‌های تحلیل مؤلفه‌های اصلی و تحلیل خوشه‌ای به‎کار گرفته شد؛ به‎گونه‌ای که 27 متغیر زیرحوضه‌ها در قالب چهار مؤلفۀ اصلی خلاصه‎سازی شد. سپس پتانسیل سیل‎خیزی منطقه بر اساس نمرات عاملی هر یک از مؤلفه‌ها، به‎صورت جداگانه با روش خوشه‌بندی سلسه‎مراتبی وارد تعیین و نقشه‌های خروجی ترسیم شدند. نتایج نشان می‌دهد که مؤلفه‌های دبی با وزن 7/45 درصد، بارش با 7/31 درصد، حداکثر بارش تابستانه با 6/12درصد و حداکثر بارش فصل زمستان با وزن 9/6 درصد، دارای بیشترین تأثیر در ایجاد سیلاب هستند، همچنین برخی از ویژگی‌های فیزیوگرافی حوضه با ادغام در مؤلفۀ اول و دوم، در تشدید آن مؤثرند.

کلیدواژه‌ها