بررسی پتانسیل سیل‌خیزی حوضه نمرود و تأثیر آن بر ویژگی‌های اقتصادی – اجتماعی منطقه و ارائه راهکارهایی جهت مدیریت آن

نویسندگان

صدرالعینی تاجیکستان

چکیده

امروزه سیل یکی از رایج‌ترین و پرهزینه‌ترین بلایای طبیعی جهان است. برای پیشگیری و کاهش اثرات سیل اجتناب از قرار گرفتن در معرض این مخاطرات و توانایی کنترل و مهار سطح آب و عملیات مربوط به آن از اهمیت زیادی برخوردار می‌باشند. منطقه موردمطالعه در این پژوهش حوضه آبخیز نمرود به وسعت 7/812 کیلومترمربع می‌باشد. هدف اصلی این پژوهش تعیین پهنه‌های سیل‌خیز و سیل‌گیر، حوضه رودخانه با استفاده از منطق‌فازی است. جهت اجرای مدل در منطقه از داده‌های مختلفی همچون بارش، کاربری‌زمین، خصوصیات مورفولوژیک دامنه‌ها مثل تحدب و تعقر(profile curvature) همگرایی و واگرایی دامنه‌ها (plan curvature)، شیب دامنه‌ها، شاخص پوشش‌گیاهی(NDVI)، فاصله از رودخانه‌های اصلی و تراکم شبکه زهکشی استفاده‌شده‌است. از بین پارامترها 9 پارامتر در پهنه‌بندی سیل‌خیزی و 5 پارامتر در پهنه‌بندی سیل گیری حوضه بکار رفته‌اند. با آماده‌سازی لایه‌ها و اجرای توابع عضویت هر یک از آن‌ها، با استفاده از عملگر گاما عمل روی‌هم‌گذاری لایه‌ها صورت گرفت و نقشه پهنه‌بندی پتانسیل سیل‌خیزی و سیل گیری در 5 کلاس پتانسیل بدست‌آمد. با توجه به نقشه پهنه‌بندی سیل‌خیزی، پهنه‌های با خطر بسیار زیاد در نیمه شمالی و غربی حوضه واقع گردیده‌اند، اغلب این مناطق از لحاظ تراکم پوشش‌گیاهی در سطح پایینی قرار داشته و از لحاظ کاربری‌زمین از نوع مرتع متوسط و فقیر و نیز زمین‌های با کاربری کشاورزی، تراکم شبکه زهکشی بالا به‌ویژه در بخش‌های غربی، دامنه‌های واگرا با پروفیل محدب و مناطقی با بارش زیاد را تشکیل می‌دهند. در نقشه پهنه‌بندی پتانسیل سیل گیری، بیشتر مناطق شرقی و جنوب‌شرقی حوضه را مناطقی با پتانسیل سیل گیری زیاد و خیلی‌زیاد در برگرفته‌اند که درمجموع 4/24 درصد از حوضه را شامل می‌شود. بررسی الگوی کلی مناطق سیل‌گیر نشان می‌دهد که لایه فاصله از رودخانه و ارتفاع بیشترین تأثیر را برای سیل گیری دارند. این مناطق اغلب نواحی کم‌شیب، سطوح همگرا با پروفیل مقعر، نواحی پست و حاشیه رودخانه‌ها را تشکیل می‌دهند.

کلیدواژه‌ها