ارتباط تناوب آخرین فوران های دماوند و توالی دریاچه های سدی گدازه ای طی کواترنری پسین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه جغرافیای طبیعی، دانشکدۀ جغرافیا، دانشگاه تهران

2 استادیار گروه جغرافیای طبیعی، دانشکدۀ جغرافیا، دانشگاه تهران

3 دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران

چکیده

یکی از عوامل زمین­ ساختی که نقش قابل­ توجهی در شکل­ زایی دارد آتشفشانها و مواد مذاب ناشی از آن­ها است. فوران های آتشفشانی  باعث دگرشکلی مورفولوژی و ایجاد ساختمان لندفرمی جدید می­شود. آتشفشان دماوند به­عنوان یک عارضه ساختمانی  با فوران های متوالی خود طی کواترنری تغییرات قابل ­توجهی را در پیرامون خود ایجاد نموده است. در این پژوهش، نقش آخرین گدازه­های دماوند در ایجاد دریاچه­های سدی مورد بررسی قرار گرفته است. برای دستیابی به این هدف روش تحلیلی و بازسازی زمانی تغییرات  به کار گرفته شده اند. تکنیک کار مقایسه مورفومتری پادگانه های دریاچه ای و سدهای گدازه ای به سه روش مقایسه ارتفاع و ضخامت رسوبات آبرفتی، تعیین حدود گسترش رسوبات دریاچه­ایی و باز یابی آخرین حد ارتفاعی گدازه­های مشرف به دره ها استوار است. دریاچه هراز در ارتفاع 2550متری و با مساحت 04/52 کیلومتر مربع، دریاچه لار در ارتفاع 2580متری با مساحت79/68  و دریاچه دلیچای در ارتفاع 3780 متری از سطح دریا و با مساحت 25 کیلومتر مربع قرار گرفته اند.  این سه دریاچه به­صورت تقریبا همزمان شکل گرفته اند. جریان های گدازه ای این سه دریاچه را از هم جدا و به صورت متوالی کنار هم قرار داده اند. دریاچه ها از طریق تندآب ها با هم مرتبط بوده که منجر به تشکیل مجرای فعلی شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The relationship of the last damavand eruptions and the sequence of lava barrage lakes

نویسندگان [English]

  • Mojtaba yamani 1
  • ebrahim moghimi 1
  • abolghasem goorabi 2
  • seyed mohammad Zamanzadeh 2
  • abotaleb mohamadi 3
1 university of Tehran
2 university of Tehran
3 university of Tehran
چکیده [English]

One of the most important structural factors in the formation of volcanoes and molten materials is their formation. Volcanic eruptions cause deformation of morphology and the creation of a new landform. Damavand volcano has made significant changes around its quaternary as a complication with its successive eruptions. In this research, the role of Damavand lava in the creation of dam lakes has been investigated. To achieve this goal, the analytical method and the timing of the change have been applied.The technique of comparing the morphometry of lagoons and lava dams is based on three ways of comparing the height and thickness of alluvial deposits, determining the extent of spreading of sediments of the lakes, and the restoration of the last elevation of lavaes overlooking the valleys. Lake Haraz, at 2550 meters and with an area of ​​54/44 square kilometers, lar lake is located at a height of 2580 meters with an area of ​​68/79 and Dilichai lake at an altitude of 3780 meters above sea level, with an area of ​​25 square kilometers. These three lakes are formed almost simultaneously. The lava streams of these three lakes are separated and consecutively put together. The lakes are connected through the swells, which led to the formation of the current duct.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Damavand
  • lake dam
  • lake paradise
  • ancient geomorphology
##امیدیان، (1386)، تعیین جایگاه زمین ساخی آتشفشان دماوند بر اساس شواهد ساختاری و ژئوشیمیایی، دکتر جمشید حسن زاده، پایان نامه کا شناسی ارشد، دانشکده علوم، گروه زمین شناسی، دانشگاه تهران.
## امیدیان، صفیه، الیاسی، محسن، (1389)، تحلیل تنش دیرین پهنه گسل بایجان، خاور آتشفشان دماوند، ایران، فصلنامه زمین شناسی ایران، سال چهارم، شماره 16، صص 51-60.
##افشار، مژگان، (1372)، آتشفشان دماوند و زمین شناسی اطراف آن، دکتر خدیجه اسدیان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه جغرافیا، دانشگاه تهران.
##باشکوه، بهروز، (1381)، دگرسانی گرمایی در شرق یخچال یخار و جایگاه آن در تاریخچه تکوین آتشفشان دماوند، دکتر جمشید حسن زاده، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم، گروه زمین شناسی، دانشگاه تهران.
##پوردارابی، حامد، بهمنی زاده، علی اکبر، اسکوئی، بهروز، (1393)، دیرینه مغناطیس آتشفشان دماوند در طی نیم میلیون سال گذشته، مجله زمین و فضا، دوره 40، شماره 1، صص 83- 93.
##پــدرامی، منوچهر، (1367)، سـن مطلق کواتـرنر، مجله دانشکده علوم، جلد 17، شماره 3و4.
##زمردیان، محمدجعفر، (1391)، ژئومورفولوژی ایران فرآیندهای اقلیمی و دینامیک های بیرونی، چاپ ششم، انتشارات دانشگاه فردوسی
##رحمانی جوانمرد، سمیه، (1390)، مطالعه زایش و ژنز تراورتن های آب اسک در شرق آتشفشان دماوند با بهره گیری از نسبت  های ایزوتوپی، پتروگرافی و دورسنجی، دکتر فرامرز طوطی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم، گروه زمین شناسی، دانشگاه تهران.
##رحیم زاده، بهمن، مسعودی، فریبرز، رنجبر، شیما، (1393)، مطالعه ویژگی ها و شکل گیری حباب ها در هنگام فوران واحد اسکوری آتشفشان دماوند، مجله علوم زمین، سال 23، شماره 92، صص 11-22.
##علایی طالقانی، محمود، (1391)، ژئومورفولوژی ایران، چاپ هفتم،انتشارات قومس.
##شیرازی، امیرهوشنگ، فرج زاده، منوچهر، (1392)، مقایسه مواد آذرآواری (پومیس و لاهار) دره های ملار و رینه در مخروط آتشفشانی دماوند، فصلنامه جغرافیای سرزمین، سال دهم، شماره 40، صص 31-40.
##حسن زاده، جمشید، پندآموز، علی، دیوید سون، جان، استوکلی، دانیل، (1380)، آتشفشان دماوند: نگاهی به تاریخ تکوین آن بر پایه داده های ژئوشیمی و سن سنجی جدید، پنجمین همایش انجمن زمین شناسی ایران.
##کربلایی حسینی، محمد، (1384)، مطالعه دیرینه مغناطیس آتشفشان دماوند، دکتر ناصر حسینی زاده گویا، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم، گروه زمین شناسی، دانشگاه تهران.
##مرادی، مسعود، (1375)، نفروکرونولوژی و دینامیک فوران آتشفشان دماوند، دکتر علی اصغر درویش زاده، دانشکده علوم، گروه زمین شناسی، دانشگاه تهران.
##مرتضوی، سیدحسن، (1392)، جوان ترین فعالیت آذرآواری در آتشفشان دماوند، نمونه ای از یک فوران ساب پلینی با ارتفاع ستوم فوران در استراتوسفر، مجله علوم زمین، سال23، شماره 89، صص155-166.
##Brookes, Ian A., (1982), Geomorphological Evidence for Climatic change in IRAN During the Last 20000 Years ( Paleoclimates , paleoenvironments and Human Communities in the Eastern Mediteranean region in later Prehistory, Edited by J. L. Blintliff and Willen Van zeist (part 1), Bar International series 133(i) pp. 191- 230.
##Davidson .J, Hassanzadeh. J, Berzins. R, Stockli .D. F., Bashukooh. B, Turrin .B, Pandamouz. A, (2004), The geology of Damavand volcano, Alborz Mountains, northern Iran, Geological Society of America Bulletin, pp 16-29.
##Eskandari .A, De Rosa ., Amini. S , (2015),  Remote sensing of Damavand volcano (Iran) using Landsat imagery: Implications for the volcano dynamics, Journal of Volcanology and Geothermal Research, 306 , 41–57.
##Fenton , C. R Webb،  R. H., Cerling , T. E,(2006), Peak discharge of a Pleistocene lava-dam outburst flood in Grand Canyon, Arizona, USA, Quaternary Research 65 (2006) 324–335.
##Murcia. H , Nemeth , K, Moufti ,M.R., Lindsay , J.M, El-Masry , N, Cronin, S.J, Qaddah, A, Smith, I.E.M.,(2014), Late Holocene lava flow morphotypes of northern Harrat Rahat, Kingdom of Saudi Arabia: Implications for the description of continental lava fields, Journal of Asian Earth Sciences 84 , 131–145.
##Mirnejad .H , Hassanzadeh. J., Cousens. B.L., Taylor. B.E., (2010), Geochemical evidence for deep mantle melting and lithospheric delamination as the origin of the inland Damavand volcanic rocks of northern Iran, Journal of Volcanology and Geothermal Research, 198 , 288–296.
##Kostka .R,(2002), The world mountain Damavand: documentation and monitoring of human activities using remote sensing data, ISPRS Journal of Photogrammetry & Remote Sensing, 57 , 5– 12.
##Kaufman, D. S., Brien, G. O, Mead, J. I., Bright. J, Umhoefer, Paul, (2002), Late Quaternary Spring-Fed Deposits of the Grand Canyon and Their Implication for Deep Lava-Dammed Lakes, Quaternary Research 58, 329–340.
##van Gorp, W., Veldkamp, A., Temme, A.J.A.M., Maddy, D., Demir, T., van der Schriek ,T., Reimann, T,Wallinga, J., Wijbrans, J., Schoorl, J.M .,(2013), Fluvial response to Holocene volcanic damming and breaching in the Gedizand Geren rivers, western Turkey, Geomorphology 201, 430–448.
##Zadsaleh .M, Pourkhorsandi. H, (2016), Quantitative textural investigation of trachyande sites of Damavand volcano (N Iran): Insights into the magmatic processes, Journal of African Earth Sciences,  120 , 238-247.