تأثیرات نوزمینساخت بر تغییرات مورفولوژیک حوضه‌های زهکشی سواحل مکران، جنوب شرق ایران

نویسندگان

دانشگاه تهران

چکیده

فرورانش صفحه عمان به زیر پوسته ایران موجب پیدایش کمربند برافزایشی زمین‌ساختی فعال مکران شده است. الگوی تغییرات مکانی-فضایی زمین‌ساختی مکران را می‌توان؛ با بررسی لندفرم‌های این ناحیه و ازجمله اندازه­گیری‌ شاخص‌های ژئومورفیک مشخص کرد. در این پژوهش با محاسبه کمیت‌های مورفوتکتونیک حوضه‌ها (شکل، طول، تقارن و عدم تقارن و ... حوضه؛ تراکم و نسبت انشعاب و ... شبکه زهکشی؛ نسبت مساحت و طول رده­ آبراهه­ها) در حوضه‌های زهکشی جگین، سدیج، کهیر و باهوکلات، الگوی رفتاری حوضه‌ها به نیروهای نوزمینساختی مشخص‌شده‌اند. استخراج شاخص­ها و مقایسه کمی مکانی آن‌ها با استفاده از داده­های توپوگرافی(مدل‌های رقومی ارتفاعی) و نقشه­های زمین­شناسی در قالب مدل‌های موجود در نرم­افزارها صورت گرفته است. علاوه بر شاخص­های متداول عدم تقارن آبراهه(AF)، ناهنجاری (a∆) و تراکم ناهنجاری سلسله مراتبی(Ga)، تقارن توپوگرافی عرضی(T)، پیچناکی رودخانه(S)، شکل حوضه (BS) از شاخص­های سطحی نسبت مساحت رده و طول آبراهه­ها نیز جهت ارزیابی کنش- واکنش زمین‌ساخت- فرم حوضه‌ها استفاده‌شده‌اند. نتایج کمی حاصل نشان می‌دهند که: حوضه جگین بر اساس میزان ناهنجاری در تقارن و شکل حوضه‌؛ حوضه باهوکلات بر اساس ناهنجاری‌های سلسله مراتبی (a∆) و تراکم سلسله مراتبی، و توپوگرافی عرضی؛ و حوضه کهیر بر اساس پیچناکی دارای بیشترین فعالیت تکتونیک هستند.  دلیل ناهنجاری شاخص‌ها در حوضه­ها را می‌توان ناشی از عملکرد تکتونیک فعال بر منطقه دانست. با تأثیر پذیرفتن پارامترهای زمین­شناسی و  ایجاد آنومالی‌های تکتونیک، جنس زمین تغییریافته و فرسایش  در حوضه­ها دگرگون خواهد شد. اما بر اساس شاخص نسبت مساحت رده­ها و طول آبراهه­ها حوضه باهوکلات بیشترین فعالیت زمین‌ساختی را دارد. بنابر نسبت مساحت رده آبراهه­ها، طول آبراهه­ها و شاخص تقارن توپوگرافی میزان تغییر شکل زمین‌ساختی کمربند برافزایشی مکران از غرب به شرق افزایش می‌یابد. این در صورتی است که، شاخص عدم تقارن آبراهه روندی کاهشی داشته و سایر شاخص­ها در جهت غربی-شرقی الگوی خاصی را  نداشته و بسته به حوضه موردنظر متفاوت هستند. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Neotectonics influences on morphological variations of Makran costal basins, SE Iran

چکیده [English]

Oman plate subduction to the Iranian plate is caused to appearance of Makran additive tectonic belt. The spatial and temporal variation pattern of Makran tectonic can be revealed by the geomorphological landforms study in this area, including measuring the indicators. In this study, by calculating the Morphotectonics parameters (including shape and length and symmetry and asymmetry and basin; and the branching density and … drainage; area and length ratio stream) in the jagin, sadij, kahir and BahuKalat drainage basin, the behavior pattern of the basins to the neotectonic was marked. Index extracting and quantitative comparisons have been using available topographic data (DEM) and geological map models in the software. In addition to the conventional indicators such as asymmetry stream (AF), anomaly (aΔ) and density of hierarchical anomaly (Ga), transverse topographic symmetry (T), river sinuosity (S), the basin (BS), the surface index area and length ratio stream also were used to evaluate the interaction of tectonic forms. Quantitative results show that: Jagin basin based on anomaly in symmetry and shape of the basin; Bahukalat basin based on abnomalities hierarchical (aΔ), density hierarchy and topography transverse and kahir Basin has the greatest tectonic activity are based on sinuosity. The reason for the abnormality of indicators in the basins can be attributed to the active tectonic performance of the region. By altering the geological parameters and creating tectonic anomalies, the earth's shape erosion in the basins will change. But based on the ratio of the area and length index of stream order tectonic activity is the most bahukalat. The ratio of the area and the stream order and topographic symmetry index of tectonic deformation belt of Makran accretionary were increased from West to East. However, the asymmetry stream index was decreased and other indicators in West-East direction did not have specific pattern and based on the Intended basin was different.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Morphotectonic
  • stream order area
  • Makran coast
  • jagin
  • bahuklat

مراجع

  • بهرامی، شهرام و سیاوش، شایان (1392). بررسی تأثیر تکتونیک در ویژگی­های مورفومتریک شبکه زهکشی و سطوح مثلثی شکل طاقدیس دنه خشک، تحقیقات جغرافیایی، سال 28، شماره 110، پاییز 1392، صص 179-210.
  • بهرامی، شهرام، محمد معتمدی راد و الهه اکبری(1392)، بررسی تأثیر تکتونیک در ویژگی­های کمی شبکه زهکشی(مطالعه موردی: چهار حوضه زهکشی در شمال شرق ایران). مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، سال سوم، شماره دوازدهم، تابستان 1392، صص 85-102.
  • بزی، عزیزاله، نسیم الیاس­پور و ناصر شهرکی(1391)، بررسی لرزه‌خیزی سواحل مکران و ارتباط آن با گسل­های منطقه. اولین همایش ملی توسعه سواحل مکران و اقتدار دریایی جمهوری اسلامی ایران.
  • محمود علایی طالقانی، ژئومورفولوژی ایران، چاپ ششم، 1394، انتشارات قومس.
  • گورابی، ابوالقاسم.(1395)، تکتونیک فعال زمین‌لرزه‌ها، بالاآمدگی و چشم­انداز(ترجمه)، تهران، نشر انتخاب
  • ·             گورابی، ابوالقاسم و فاطمه کیارستمی(1394). ارزیابی زمین‌ساخت حوضه­های آبریز با استفاده از اختصاصات ژئومورفولوژیک در قالب الگوی TecDEM (موردمطالعه: حوضه آبریز رودک در شمال شرق تهران). پژوهش­های جغرافیای طبیعی، دوره 47، شماره 3، پاییز 1394، صص 465-479.
  • عزتی، مریم و مریم آق آتابای(1393). تحلیل زمین‌ساخت فعال حوضه­ی بجنورد با کمک شاخص­های مورفوتکتونیکی. پژوهش­های ژئومورفولوژی کمی، سال دوم، شماره 4، بهار 1393، صص 130-144.
  • معتمد، احمد و محمدرضا غریب رضا(1387). تکامل مکران ساحلی، طی کواترنر پسین، پژوهش­های جغرافیایی، شماره 64، تابستان 1387، صص 77-87 .
  • حاجی علی بیگی، حسین(1380). مورفوتکتونیک حوضة تهران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
  • مددی، عقیل، محمدحسین رضایی مقدم و عبدالحمید رجائی (1383)، تحلیل فعالیت‌های نئوتکتونیک با استفاده از روش‌های ژئومورفورلوژی در دامنه‌های شمال غربی تالش (باغروداغ). مجله پژوهش­های جغرافیایی، شماره 48، صص 123- 138.
  • کرمی، فریبا (1388).  ارزیابی ژئومورفیک فعالیت‌های تکتونیکی در حوضه زهکشی سعید آبادچای.  مجله پژوهش­های جغرافیایی، شماره 69، صص 67-82 .
  • جامی، محسن، محمد یاسر رادان کوهپایی، سید حسین میرزینلی یزدی و عیوض کاظمی، (1390). هندسه فرکتالی گسل‌ها و لرزه‌خیزی در جنوب شرق ایران (مکران). اولین همایش ملی توسعه سواحل مکران و اقتدار دریایی جمهوری اسلامی ایران.
  • یمانی، مجتبی (1377)، علل تغییر مسیر دوره­ای رودخانه­ها در روی دلتاهای شرق جلگه ساحلی مکران. پژوهش­های جغرافیایی، شماره 35، صص34-56.
  • Burbank, Douglas W; Anderson, Robert S. 2012 .Tectonic Geomorphology. Second Edition. Publicated by Wiley-Blackwell. USA. P. 454
  • Ciccacci, S., Fredi, P., Lupia Palmieri, E., Pugliese, F., 1986, Indirect Evaluation of Erosion Entity in Drainage Basins through Geomorphic, Climatic and Hydrological Parameters, International Geomorphology, pp. 233–248.
  • Guarnieri, P., Pirrotta, C., 2008, The Response of Drainage Basins to the Late Quaternary Tectonics in the Sicilian Side of the Messina Strait (NE Sicily), Geomorphology, 95, pp. 260–273.
  • Gloauen, R. and Shahzad, F. (2011). "Tecdem, A Matlab Based Toolbox for Tectonic Geomorphology (Drainage Network Processing and Stream Profiles Analysis)". Remote Sensing Group, Institute of Geology Freiberg University of Mining & Technology, Computer and Geoscience. Vol. 20. No. 34. pp. 250-260.
  • Jamieson, S.S.R., Sinclair, H.D., Kirstein, L.A., Purves, R.S, (2004), "Tectonic forcing of longitudinal valleys in the Himalaya:morphological analysis of the Ladakh Batholith", North India, Geomorphology, 58:49–65.
  • Keller E.A and Pinter, N (1996). Active Tectonics Earthquakes, Uplift and Landscape, new jersey: prentice hall, pub.
  • Maghsoodi, M. and Kamrani-Dalir, H. (2008). "Evaluation of active tectonics in the regulation of river channels Case Study: Tajan River". Geographical research. Vol. 40. No. 64. pp. 37-54. (In Persian).
  • VITA-FINZI, C., (1979) Contributions to the Quaternary Geology of Southern Iran. Geological and mineral survey of Iran, Report, 47, PP30-47.
  • Vita-Finzi, C. 1987. 14C deformation chronologies in coastal Iran, Greece and Jordan. Journal of the Geological Society 144(4), 553-560
  • Yamani, M., Kamrani-Dalir, H. and Bagheri, S. (2013). "Morphometric and geomorphic assessment criteria for determining the amount of neotectonic activity in Cheleh Basin (northwestern Zagros)". Journal of Geographical Research. Vol. 29. No. 97. pp. 1-26. (In Persian)
  • Chih-Cheng Barry Yang Wen -Shan Chen, Leh-Chyun Wu, Chii-Wen Lin 2006, Active Deformation front Delineated by Drainage Pattern Analaysis and Vertical Movementrates, Soathwestern Costal Plain Taiwan, Journal of Asian Earth Sciences, Vol. 31, No. 3, PP. 251-264.
  • White, R. S., 1977, Recent fold development in the Gulf of Oman, Earth Planet. Sci. Lett. 36, 85–91.
  • Kober, F., G. Zeilinger, S. Ivy-Ochs, A. Dolati, J. Smit, and P. W. Kubik. 2013. “Climatic and Tectonic Control on Fluvial and Alluvial Fan Sequence Formation in the Central Makran Range, SE-Iran.” Global and Planetary Change 111 (December): 133–49. doi:10.1016/j.gloplacha.2013.09.003.
  • Hamdoun, R. El. Iriggaray، C. Fernandez، T. Chacon، J & ، E.A Keller, 2008, Assessment of relative active tectonics، southwest border of the Sierra Nevada (Southern spain). Geomorphology.96.
  • Cox, R.T., (1994),"Analysis of drainage-basin symmetry as a rapid technique to identify areas of possible Quaternary tilt block tectonics: An example from the Mississippi embayment", Geological Society of America Bulletin, 106: 571-581.
  • Keller, E.A., Pinter, N., (1996), "Active Tectonics", EngleWood Cliffs, New Jersey, Prentice Hall Inc.
  • Haghipour, N. (2013). Active deformation and landscape evolution of the Makran Accretionary Wedge (SE-Iran) (Doctoral dissertation).

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار