تغییرات مکانی فرسایش‌پذیری خاک و عوامل مؤثر بر آن در بالادست سد سیوند

نویسندگان

1 دانشگاه شهرکرد

2 دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

فرسایش­پذیری خاک یکی از عوامل مهم در تخمین درست مقدار فرسایش خاک و ارائه راهکارهای مبارزه با این پدیده است. اهداف این مطالعه، اندازه­گیری واقعی مقدار فرسایش­پذیری خاک ؛ مقایسه مقدار واقعی فرسایش‏پذیری با مقدار برآوردی توسط رابطه­ی ویشمایر و اسمیت (1978)؛ و تهیه نقشه تغییرات مکانی فرسایش­پذیری و پارامترهای مؤثر بر آن در منطقه بالادست سد سیوند واقع در استان فارس بود. برای این منظور،40 کرت استاندارد درشیب‌های 9% ایجاد و در طی یک سال مقدار هدر رفت خاک­ها حاصل از 4 رخداد بارندگی در این کرت­ها اندازه­­گیری شد. میانگین سالانه شاخص فرسایندگی از رابطه­ی اصلاح‌شده فورنیه محاسبه شد. نقشه­ها با استفاده از روش زمین­آماری کریجینگ و در محیط GIS ترسیم گردید. نتایج نشان داد که میانگین مقدار هدر رفت خاک در کرت­ها t ha−1 ya-1 8/5 و میانگین شاخص فرسایندگی باران MJ mm ha-1 h-1ya-1 7/255 بود. میانگین فرسایش­پذیری اندازه­گیری شده در کرت­های آزمایشی و برآوردی با استفاده از رابطه­ی ویشمایر و اسمیت به ترتیب t h MJ−1 014/0 و t h MJ−1030/0 شد که بر اساس، رابطه­ی ویشمایر و اسمیت در برآورد فرسایش­پذیری به‌طور میانگین مقدار این فاکتور را 2 برابر بیشتر از مقدار اندازه­گیری شده تخمین می‏زند. برای هر دو فرسایش­پذیری اندازه­گیری شده و برآورد شده مدل سمی­واریوگرام نمائی با دامنه تأثیر به ترتیب 3399 و 5439 متر بهترین برازش را داشت. درحالی‌که برای خصوصیات ماده‏آلی، کربنات کلسیم معادل، پایداری خاک­دانه­ها و نفوذپذیری که بیشترین همبستگی را با فرسایش­پذیری واقعی داشتند، مدل کروی واریوگرام بهترین توصیف را داشت. نقشه­های پهنه­بندی نشان داد که مقدار فرسایش‏پذیری از قسمت­های مرکزی و مسطح منطقه که تحت کشت گیاهان پوششی قرار دارد به سمت نواحی مرتفع حاشیه­ای که فاقد پوشش گیاهی مناسب  است افزایش می­یابد. 

کلیدواژه‌ها